Haukur Ástvaldsson

Ég hef um langan tíma verið þeirrar skoðunar að íhaldssöm stefna íslendinga hvað varðar tungumál sitt sé byggð á grundvallar misskilningi og sé vond fyrir tjáskiptin. Tungumálum farnast best þegar fólki er frjálst að nota þau til að tjá hugsanir sínar og tilfinningar eftir því sem best hentar á hverju tímaskeiði.

Í hreintungustefnu Íslendinga er það ekki tekið með í reikninginn að  tungumál er öðru fremur tól sem fólk notar til tjáskipta sín á milli. Tungumálið er þar í staðinn hafið uppá mystískan stall og látið standa fyrir alls kyns hluti sem ekki hafa neitt með tjáskipti að gera: margir sem vilja teljast vitsmunamenn og vel heima í menningu sinni segjast vera "miklir íslenskumenn" og íhaldssamir hvað íslenskuna varðar.  

Í sjónvarpsþættinum Ísland í dag síðastliðinn föstudag voru mættir í stúdíóið til að tjá sig um atburði liðinnar viku tveir menn, þingmaðurinn Róbert Marshall og Guðmundur Ingi Hilmarsson leikari. Umræðan barst snemma að fréttum um meint verðsamráð stórverslana á höfuðborgarsvæðinu sem báðum gestum þótti auðvitað hið versta mál. Eftir áhugaverða umræðu um þetta málefni spyr fréttakonan hvað gestunum þyki um að verð sé "nú viðurkennt sem fleirtöluorð".

Þetta þykir leikaranum stórgott tækifæri til að láta í það skína hversu mikill Íslendingur hann er, því honum þykir það vont: "Alveg óþolandi. Mér finnst það ljótt." Það særir semsé fegurðarskyn leikarans þegar nafnorðið verð er notað í fleirtölu.

Þetta er gildisdómur um notkun tungumálsins, sem kannski er allt í lagi á sinn hátt. En leikarinn lætur ekki þar við sitja, heldur bætir hann því við að honum finnist þetta líka "leti". Nú er leikarinn ekki lengur einungis að tala um notkun tungumálsins, heldur að fella dóm yfir karakter þeirra sem nota íslenskuna á þennan hátt: Slíkt fólk eru letingjar.

Þessi yfirlýsing sýnir hversu nátengd íslenskan er sjálfsmynd Íslendinga í huga margra. Þeir eru ekki letingjar, þeir eru harðduglegt fólk.

Til að undirstrika þessa skoðun sína segist leikarinn vera "mikill íslenskumaður og íhaldssamur" (og þar af leiðandi ekki letingi, geri ég ráð fyrir). Eftir þessa yfirlýsingu um sjálfan sig hefur hann eftir setningu sem virðist vera fengin beint úr auglýsingu frá einhverri matvöruversluninni og er svohljóðandi: "Mörg góð verð í gangi". Fussandi segist leikaranum þykja slíkt svo "ofboðslega ljótt" að hann myndi aldrei stíga fæti sínum inn í verslun sem "auglýsi svona"....

Slík viðhorf gagnvart tungumálinu eru því miður mjög algeng á íslandi: Það er skömm að tala ljótt mál. Það er leti. En fólk lætur yfirvöld engu að síður segja sér fyrir um notkun tungunnar: fréttakonan sagði gestum sínum í téðum þætti að nú sé búið að kveða á um að það "má alveg nota orðið verð í fleirtölu".  Það má.....!

Örfáum sekúndum fyrir yfirlýsingar sínar um fleirtölumyndun orðsins verð, hafði leikarinn þetta að segja um verðkannanir: "hvernig á að gera verðkannanir þegar þeir breyta verðum oft á dag?" Ha?
....verðum...? Úpps!! Hér gerir leikarinn sig sekan um leti og forljóta íslensku.... Ææ.

Burtséð frá því hversu mikill íslenskumaður Guðmundur Ingi er, þá þurfti hann að koma þeirri réttmætu hugsun sinni til skila að verðum er breytt oft á dag í verslunum á Reykjavíkursvæðinu og að það sé auk þess líklega til trafala þegar gera á verðkannanir. Til þess að tjá þessa hugsun sína var það hentugt fyrir hann að geta notað orðið verð í fleirtölu, sama hversu ljótt og mikil leti það kann að vera.

Guðmundur Ingi Hilmarsson er efalaust mikill hæfileikamaður á sínu sviði og ég er ekki að kasta fæð minni á hann sem einstakling. Ég nota hér yfirlýsingar hans einungis til að varpa ljósi á almennt vandamál sem ég tel vera íslenskunni til trafala.  Þetta vandamál stafar af því að fólk vill almennt ekki viðurkenna þá staðreynd að tungumálið fer sínar leiðir og lagar sig að þeim þörfum sem notkun þess kallar á hverju sinni, sama hversu miklir "íslenskumenn" við erum.